Η «ΕΠΙΝΟΗΣΗ» ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Ή ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ;

Οδυσσέας Ν. Τσιντσιράκος

Η «ΕΠΙΝΟΗΣΗ» ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ

 ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Ή ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ;

Στην ερώτηση ποια η διαφορά της επιστήμης της ανθρωπολογίας με αυτή της λαογραφίας θα απαντούσα το εξής:

Ενώ η επιστημονική κατάρτιση του λαογράφου χτίζεται με τα μεθοδολογικά και θεωρητικά εργαλεία κατά κύριο λόγο της επιστήμης της ανθρωπολογίας, πιστεύω πως εκείνο το στοιχείο που τον ξεχωρίζει εντοπίζεται στο Ρομαντικό επίπεδο. Με τον όρο, βέβαια, Ρομαντικό, δεν είναι ανάγκη να επικαλούμαστε το Ρομαντισμό που επηρέασε  τη λαογραφία της Γερμανίας στα πλαίσια του Volkskgeist και του ρατσισμού^. εξάλλου ο ρατσισμός ξεπεράστηκε από τα μέσα του 20^ου αιώνα (Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος). Αυτό που πιστεύω για τη διαφορά του Έλληνα επιστήμονα λαογράφου με τον ανθρωπολόγο, είναι πως ενώ το θεωρητικό υπόβαθρο του πρώτου στηρίζεται μεν στην ανθρωπολογία και στη μελέτη του «άλλου», όπως αυτή το ορίζει, δεν παύει να εντοπίζεται μέσα του και το αίσθημα της αφοσίωσης στο έθνος στο οποίο ανήκει και ειδικότερα στον τόπου καταγωγής του. Απ’ όσο γνωρίζω δεν υπάρχει επιστήμονας λαογράφος να έχει ασχοληθεί με τη λαογραφία ενός διαφορετικού από τον δικό του τόπο ή έθνος. Υπάρχουν βέβαια αναφορές σε λαογραφικά στοιχεία ενός άλλου κράτους όπως για παράδειγμα μελέτες για δημοτικά τραγούδια, παροιμίες, αλλά αυτά μελετούνται και χρησιμοποιούνται στο βαθμό που βοηθούν σε μία συγκριτική μελέτη για θέματα που διερευνά η ελληνική λαογραφία από τη σκοπιά της.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η διαφορά του λαογράφου από τον ανθρωπολόγο, ερμηνεύεται στο τοπικό και εθνικό επίπεδο που εκπορεύεται από ένα  συναισθηματισμό για την πατρίδα και αγάπη για τον τόπο. Εδώ προκύπτει βέβαια ένα πρόβλημα. Θα μπορούσε η παραπάνω φράση να χαρακτηρισθεί «εθνικιστική» γιατί οι λέξεις συναίσθημα, πατρίδα και έθνος παραπέμπουν άμεσα στον Ρομαντισμό και ότι αυτό συνεπάγεται.

   Ο ανθρωπολόγος, από την άλλη πλευρά, χτίζοντας το θεωρητικό του υπόβαθρο και προσπαθώντας να εντοπίσει ένα θέμα προς διερεύνηση μπορεί να απομακρυνθεί από τα σύνορα της χώρας του για να το πραγματοποιήσει. Επομένως, ο συναισθηματισμός για τον τόπο απουσιάζει. Μήπως εντοπίζεται όμως, στον ανθρωπολόγο, όχι το συναίσθημα του τοπικού, μιας και αυτός εγκαταλείπει την ιδιαίτερη πατρίδα του, αλλά το συναίσθημα της αγάπης για τη γνώση και την έρευνα; Ποια είναι η κινητήρια δύναμη αλήθεια που παρακινεί ένα ανθρωπολόγο να περάσει τα σύνορα, να σπουδάσει στο εξωτερικό και να αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του, σε ένα τόπο πολύ μακριά και ίσως πολύ διαφορετικό από τον δικό του;

Περιγράφοντας τα παραπάνω βλέπουμε να γεννιέται άλλο ένα ερώτημα. Δηλαδή μπορούμε να αναγνωρίσουμε μόνο στον ανθρωπολόγο ένα αυξημένο αίσθημα και ζέση για την  έρευνα, που τον παρακινεί εν τέλει στην πραγματοποίηση μακρινών ταξιδιών σε διαφορετικούς τόπους και χώρους; Τότε με τον λαογράφο που μένει πίσω περιορισμένος στα σύνορα της πατρίδας του τι γίνεται; Δεν κατακλύζεται και αυτός από την ίδια δίψα για την επιστήμη και την έρευνα; Πιστεύω πως και λαογράφος έχει το ίδιο πάθος για την επιστήμη του, αλλά νιώθει και ένα ιδιαίτερο πάθος στο να κάνει «πράγματα για την πατρίδα του», να μελετήσει και να ερμηνεύσει τα διάφορα πολιτισμικά στοιχεία, για να βγει στο τέλος κερδισμένος όχι ο ίδιος, αλλά ο συνάνθρωπός του.

Για ακόμη μία φορά πέφτουμε στην παγίδα του «εθνικισμού». Όσο και να θέλω να ξεφύγω απ’ αυτό και να μπορέσω να δώσω μία άλλη εξήγηση για τον σκοπό της λαογραφίας και του λαογράφου, πέφτω ξανά και ξανά στα όρια του έθνους. Μήπως τελικά η λαογραφία είναι καταδικασμένη να υπηρετεί το έθνος; Μήπως δεν έχει αποκοπεί από τις καταβολές της;

Για να το κάνει αυτό θα πρέπει να ξεφύγει από τα όρια του έθνους, θα πρέπει να περάσει τα σύνορα ή θα πρέπει να μελετήσει τον τόπο της, με μία απόσταση από αυτόν, άρα, πιο αντικειμενικά. Θα πρέπει δηλαδή να κάνει αυτό που κάνει και τώρα, με λίγα λόγια, ότι κάνει και η ανθρωπολογία. Και τότε ποια είναι η διαφορά τους; Μήπως τελικά δεν υπάρχει καμία διαφορά; Μήπως τη διαφορά την έχουμε «επινοήσει-κατασκευάσει» μόνοι μας; Μήπως αυτό είναι ένα παιχνίδι των ίδιων των επιστημόνων για το ποιος θα είναι ψηλότερα στην ιεραρχία; Μήπως προέρχεται από τη μικροψυχία όχι του ανθρώπου ως επιστήμονα αλλά του ανθρώπου ως κοινωνικό ον;

Πιστεύω ακράδαντα πως δεν υφίσταται ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στις κοινωνικές επιστήμες, λαογραφία, ανθρωπολογία, κοινωνιολογία και ιστορία. Είναι όλες επιστήμες του ανθρώπου – ανθρωπιστικές επιστήμες, και αυτό πού πρέπει να κάνουν, όπως και το κάνουν πολύ καλά μάλιστα, είναι να υπηρετούν τον άνθρωπο για το καλό και μόνο του «ανθρώπου», και για τίποτα άλλο…

«Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ ΤΟΤΕ…»

Στρατευμένη επιστήμη…

πάζλ από πλαστελίνη

δεν το ψάχνουμε

απλά το πλάθουμε.

Στρατευμένη επιστήμη…

για την «εθνική ενότητα»

κατασκευάζεις και ταυτότητα

Στρατευμένη  επιστήμη…

για την αυτεπίγνωση του έθνους

αγνοείς τα πανανθρώπινα

Στρατευμένη επιστήμη…

που επινόησες τα πάνω

στρέψου και στον άνθρωπο

κάπως παραπάνω!